Aktualności

Jałowa martwica kości jest dolegliwością, która polega na obumieraniu fragmentu tkanki kostnej bez udziału drobnoustrojów, takich jak wirusy, bakterie oraz pasożyty. Dotyka ona głównie dzieci oraz nastolatków, choć w niektórych przypadkach również osób dorosłych. Jakie są przyczyny jałowej martwicy kości oraz jej objawy? Jakie fazy choroby się wyróżnia? Czy możliwe jest wyleczenie schorzenia? A także jakie są możliwe sposoby jego leczenia? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w naszym artykule!

Czym jest jałowa martwica kości?

Jałowe martwice kości są dolegliwością, która polega na obumieraniu fragmentu tkanki kostnej bez udziału chorobotwórczych drobnoustrojów, takich jak bakterie, wirusy czy pasożyty (stąd określenie „jałowe”). Wraz z rozwojem schorzenia tkanka martwicza ulega wchłonięciu i zostaje zastępowana przez nową, odbudowującą się tkankę kostną. Jest ona jednak niepełnowartościowa, w związku z czym bardzo podatna na deformacje.

Jałowa martwica kości najczęściej występuje w w okresie dziecięco młodzieńczym, pomiędzy 3 a 14 rokiem życia. Zazwyczaj lokalizuje się w nasadach rosnących kości, takich jak głowa kości udowej (choroba Perthesa), guzowatość kości piszczelowej (choroba Osgooda i Schlattera) lub guz piętowy oraz głowa II kości śródstopia. Może również pojawić się w innych kościach, takich jak kości kręgosłupa (choroba Scheuermanna), kończyny górnej czy miednicy. Do tej pory opisano 40 martwic jałowych występujących u dzieci i młodzieży, jednak ich przyczyny nie zostały do końca dobrze poznane.

Jałowe martwice kości – fazy choroby

Choroba, jaką jest jałowa martwica kości, ma przebieg fazowy. Wyróżnia się cztery fazy choroby:

• I faza początkowa – początek obumierania fragmentu tkanki kostnej, który przebiega zazwyczaj bezobjawowo,
• II faza jałowe martwicy – w tym czasie tworzy się martwicza tkanka kostna,
• III faza fragmentacji – następuje stopniowe zastępowanie tkanki martwiczej nową tkanką kostną, co powoduje bardzo duże narażenie na jej deformację,
• IV faza odbudowy i utrwalonych zmian – martwicza tkanka kostna zostaje całkowicie zastąpiona nową. Jej kształt zależy od tego, w jakim stopniu kończyna była obciążona w fazie II i III.

Jałowa martwica kości – przyczyny

Pomimo prowadzonych badań nadal nie do końca znana jest przyczyna niedokrwienia kości u dzieci, które powoduje powstanie jałowej martwicy. Wśród najbardziej prawdopodobnych przyczyn wymienia się wady wrodzone, zaburzenia kostnienia, przeciążenia, pojedyncze urazy czy wielokrotne mikrourazy. Choroba Perthesa (jałowa martwica kości udowej) może powstać jako efekt nieprawidłowo prowadzonego leczenia dysplazji stawu biodrowego lub pojawić się bez przyczyny, zaś choroba Osgooda-Shlattera (jałowa martwica guzowatości kości piszczelowej) – występuje zazwyczaj u chłopców w okresie pokwitania i intensywnego wzrostu, gdy układ naczyniowy nie jest w danie dostarczyć odpowiedniej ilości substancji odżywczych do szybko rosnących kości.

Z kolei w przypadku osób dorosłych za przyczyny jałowej martwicy kości uznaje się:

• chorobę dekompresyjną, czyli zespół objawów pojawiających się u osób poddawanych gwałtownej zmianie ciśnienia w otoczeniu. Powoduje to tworzenie we krwi i tkankach pęcherzyków azotu, które uszkadzają narządu i układ kostny;
• nadużywanie alkoholu;
• przyjmowanie glikokortykosteroidów, co prowadzi do zaburzeń gospodarki hormonalnej, a w konsekwencji do rozwoju jałowej martwicy kości posteroidowej, zazwyczaj w obrębie głowy kości udowej;
• przebyte urazy np. odłamanie fragmentu kości, co skutkuje jego przemieszczeniem i niedokrwieniem prowadzącym do jałowej martwicy kości;
• wysokie stężenie związków tłuszczu we krwi – nadmiar cholesterolu może skutkować zaczopowaniem naczyń krwionośnych kości;
• mikrourazy, które spowodowane są przez wykonywanie określonych czynności przez dłuższy czas powodujących drgania. I tak np. regularne obsługiwanie młota pneumatycznego może skutkować jałową martwicą kości nadgarstka (kości księżycowej), zaś wśród sportowców, w tym przede wszystkim skoczków, może dojść do jałowej martwicy więzadła rzepki ze względu na jej nadmierne obciążenie.

Jałowa martwica kości – objawy

W przypadku wystąpienia jałowej martwicy kości początkowo nie ma żadnych objawów. Z czasem zaczynają pojawiać się jednak dolegliwości bólowe, które mogą ustępować po wypoczynku. Objawem jest również wystąpienie ograniczenia ruchów w stawie, a także, gdy zmiana dotyczy dolnej kończyny, utykanie podczas chodzenia, miejscowa bolesność uciskowa, obrzęk, miejscowe ocieplenie lub zaczerwienie skóry Wraz z rozwojem choroby tkanka martwicza ulega odkształceniu, w związku z czym pojawić się może deformacja kości, co z kolei może wiązać się z niepełnosprawnością.

W zależności od miejsca wystąpienia zmian objawy mogą wyglądać następująco:

• Jałowa martwica guzowatości kości piszczelowej (choroba Osgooda i Schlattera) – objawia się bólem kości piszczelowej w okolicy jej guzowatości, czyli z przodu oraz kilka centymetrów pod kolanem. Ból ustępuje po odpoczynku, zaś w okolicy podkolanowej pojawia się obrzęk oraz ocieplenie skóry.
• Jałowa martwica głowy kości udowej u dzieci (choroba Perthesa) – martwica w głowie kości udowej objawia się dolegliwościami bólowymi stawu biodrowego, szczególnie w przedniej części uda oraz w pachwinie. Początkowo ból ustępuje po odpoczynku, dlatego często objawy są bagatelizowane. Postępująca choroba objawia się upośledzeniem ruchomości kończyny dolnej, co prowadzi do utykania i problemem z odwodzeniem nogi w stawie biodrowym. W zaawansowanym stadium choroby dochodzi do przykurczy mięśni stawu biodrowego oraz skrócenia jednej kończyny dolnej.
• Jałowa martwica głowy II kości śródstopia – początkowo pojawia się ból i obrzęk środkowej części stopy, w szczególności po długim wysiłku np. tańcu czy spacerze. Z czasem zauważalne jest zniekształcenie lub zgrubienie środkowej części stopy oraz ograniczenie ruchomości palców.
• Jałowa martwica guza piętowego – objawem jest ból podczas chodzenia lub ucisku pięty, a niekiedy również obrzęk. Dziecko dotknięte schodzeniem zaczyna utykać bądź chodzić na palcach.

Objawy jałowej martwicy kości u dorosłych – martwica kości księżycowatej nadgarstka ręki (choroba Kienböcka)

U osób dorosłych martwica kości dotyczy najczęściej nadgarstka ręki. Początkowym objawem choroby jest osłabienie ręki i utrudnione chwytanie przedmiotów. Wraz z rozwojem choroby pojawia się ból oraz obrzęk, a także ograniczenie ruchomości nadgarstka. W zaawansowanym stadium choroby, na skutek nadmiernego oszczędzania kończyny górnej, może dojść do zaniku mięśni przedramienia.

Rozpoznanie jałowych martwicy kości

Aby rozpoznać jałową martwicę kości niezbędne jest wykonanie odpowiednich badań. W przypadku dzieci lekarz pediatra, zaś w przypadku osób dorosłych lekarz rodzinny, przeprowadza wywiad lekarski uzyskując informacje na temat objawów, czasu ich trwania i momentu wystąpienia, a także przyjmowanych leków oraz towarzyszących dolegliwości oraz innych schorzeń. Przeprowadzane jest także badanie, którego celem jest określenie nasilenia zmian. W części przypadków dzieci kierowane są na dodatkowe badania do ortopedy. Wykonywane są również badania obrazowe, takie jak:

1. badanie RTG,
2. tomografia komputerowa kończyny,
3. rezonans magnetyczny,
4. USG stawu.

Należy podkreślić, że na początkowy etapie choroby zmiany w badaniach obrazowych mogą być jednak niewidoczne.

Jałowe martwice kości – leczenie

Leczenie jałowej martwicy kości jest zazwyczaj długotrwałym procesem, który najczęściej polega na zapewnieniu ochrony obumarłej kości przed różnymi obciążeniami mechanicznymi. Tym samym zapobiega się zgnieceniu nasad oraz stwarza odpowiednie warunki do odbudowy martwej kości z możliwie najmniejszymi odchyleniami od prawidłowego stanu. Odciążenie stawu powoduje, że zdrowa tkanka kostna nie jest narażona na deformacje i zniekształcenie. W tym celu stosowane są specjalne aparaty oraz wyciągi. Ważne jest również umożliwienie wykonania ruchów w stawie, aby odbudowująca się tkanka kostna przybrała prawidłowy kształt. Jeśli jednym z objawów choroby są przykurcze mięśni, zalecane są także ćwiczenia fizykoterapeutyczne kończyny. W rzadkich, zaawansowanych przypadkach stosowane jest leczenie operacyjnego, którego celem jest przywrócenie prawidłowego kształtu stawu.

Im szybciej zostaną podjęte działania mające na celu rozpoznanie i leczenie choroby, tym większa szansa na jej wyleczenie bez powikłań. Prawidłowo leczona choroba, która zostanie wykryta w jej początkowym stadium, trwa zazwyczaj kilkanaście miesięcy i jest całkowicie wyleczalna. Jednak zbyt późne wdrożenie działań może spowodować wtórne zmiany zwyrodnieniowo-zniekształcające w wieku dojrzałym.

Jałowe martwice kości – zapobieganie

Przyczyny jałowej martwicy kości nie są znane, dlatego w wielu przypadkach trudno zapobiegać pojawieniu się schorzenia. Warto jednak podejmować kilka czynności, które pozwolą zmniejszyć ryzyko jego wystąpienia:

• W przypadku wystąpienia urazu warto skonsultować się z ortopedą, w celu unaczynienia fragmentu kości. Niedokrwienie może bowiem skutkować wystąpieniem jałowej martwicy kości.

• Należy również unikać alkoholu, który jest jednym z czynników ryzyka wystąpienia jałowej martwicy kości.
• Osoby narażone na nagłe zmiany ciśnienia, wibracje i drgania w związku z wykonywanym zawodem, powinny bezwzględnie przestrzegać zasad bezpieczeństwa pracy, w celu uniknięcia mikrourazów.
• Leki steroidowe, stanowiące jeden z czynników ryzyka wystąpienia choroby, należy przyjmować tylko w ściśle wskazanych medycznie przypadkach.