Stwardnienie rozsiane to przewlekła, postępująca choroba ośrodkowego układu nerwowego, która jest zazwyczaj rozpoznawana u młodych dorosłych. Schorzenie to powoduje niszczenie mieliny i rozpad aksonów, prowadząc do trwałego uszkodzenia struktur mózgu i rdzenia kręgowego. Dowiedz się, jakie są wczesne objawy stwardnienia rozsianego, jego przyczyny oraz sposoby leczenia.
Co to jest stwardnienie rozsiane?
Stwardnienie rozsiane (łac. sclerosis multiplex – SM) jest przewlekłą chorobą ośrodkowego układu nerwowego, która przebiega wielofazowo, co oznacza, że zazwyczaj występują w niej okresy zaostrzeń (rzutów) oraz remisji. W trakcie choroby dochodzi do nieodwracalnych, wieloogniskowych zmian w strukturze mózgu i rdzenia kręgowego, co wynika z rozpadu mieliny, czyli osłonek włókien nerwowych. Demielinizacja przyczynia się z kolei do zaburzenia przewodzenia impulsów nerwowych, skutkując różnorodnymi objawami neurologicznymi. Uszkodzenie osłonki mielinowej powodować może np. zaburzenia równowagi, koordynacji ruchów, pamięci czy koncentracji.
W Polsce na stwardnienie rozsiane cierpi około 40 tys. osób. Choroba pojawia się zazwyczaj około 20-40 roku życia, nieliczne przypadki można zaobserwować u osób młodszych oraz u osób po 50. roku życia. Statystycznie dotyka ona również częściej kobiety.
Rodzaje stwardnienia rozsianego
Stwardnienie rozsiane może mieć różną postać w zależności od przebiegu choroby. Wyróżnia się:
- Postać rzutowo-remisyjną – polega na występowaniu okresów zaostrzeń, w czasie których następuje pogorszenie stanu zdrowia pacjenta oraz okresów remisji.
- Postać pierwotnie postępującą – charakteryzuje się stałym przyrostem objawów choroby.
- Postać wtórnie postępującą – w tym przypadku po okresie zaostrzeń i remisji u pacjenta następuje stałe pogarszanie stanu zdrowia.
- Postać postępująco-rzutową – nie pojawiają się okresy remisji, a stałemu postępowaniu objawów towarzyszą nagłe rzuty w postaci pogarszania stanu zdrowia.
Pierwsze objawy stwardnienia rozsianego
Stwardnienie rozsiane jest chorobą, która charakteryzuje się występowaniem licznych, zróżnicowanych symptomów stanowiących objawy uszkodzeń w mózgu i rdzeniu kręgowym. Początkowe objawy stwardnienia rozsianego, które obserwuje się u ponad połowy chorych na SM to:
- nagłe zaburzenia czucia (kończyn, twarzy, tułowia, niekiedy kilku obszarów równocześnie),
- bolesne skurcze mięśni (zazwyczaj mięśni nóg),
- zawroty głowy,
- zaburzenia widzenia,
- problemy z układem moczowym i nietrzymanie moczu,
- zaburzenia pamięci i koncentracji,
- zaburzenia nastroju.
Stwardnienie rozsiane może przez wiele lat rozwijać się bezobjawowo. Jednym z najbardziej charakterystycznych objawów stwardnienia rozsianego są zaburzenia czucia, które występuje u wielu chorych. Częstym symptomem jest również znaczne osłabienie organizmu, zawroty głowy, problemy ze wzrokiem oraz nerwobóle.
Objawy SM
Rozwój choroby powoduje pojawianie się kolejnych dolegliwości. Zmiany w obrębie ośrodkowego układu nerwowego mogą pojawiać się w różnych obszarach mózgu i rdzenia kręgowego, dlatego objawy choroby każdego pacjenta mogą się od siebie różnić. Osoby dorosłe najczęściej dotykają:
- zaburzenia wzroku, którego objawami są ból łuku brwiowego i oka, podwójne widzenie, zapalenie nerwu wzrokowego, oczopląs, zaburzenia pracy gałek ocznych,
- narastający niedowład ręki lub nogi,
- zaburzenia mowy: niewyraźna, bełkotliwa mowa,
- zespół chronicznego zmęczenia, przewlekłe zmęczenie,
- zaburzenia emocjonalne, poznawcze oraz psychopatologiczne – zaburzenia koncentracji, kłopoty z nauką, depresja, obniżenie nastroju, niepokój, problemy z krótkotrwałą pamięcią,
- mrowienie, drętwienie i drżenie kończyn,
- zaburzenia czucia w tułowiu,
- problemy z utrzymaniem równowagi i koordynacji ruchów, skłonność do upadków, wypadanie przedmiotów z rąk,
- nadmierne napięcie mięśniowe,
- nagłe zawroty głowy,
- męczące i trudne do zlokalizowania nerwobóle,
- zaburzenia układu moczowego, nietrzymanie moczu,
- objawy skórne – nadwrażliwość i ból przypominający kłucie igłami,
- drętwienie karku i obszaru między łopatkami,
- utrata smaku i węchu,
- problemy w życiu intymnym, takie jak obniżone libido, opóźniony wytrysk, impotencja, suchość pochwy,
- objaw Lhermitte’a,
- neuralgia nerwu trójdzielnego,
- napady padaczkowe.
Stwardnienie rozsiane – przyczyny
Badania nad stwardnieniem rozsianym wciąż nie ustaliły pierwotnej przyczyny choroby. Zakłada się, że z pojawienie się choroby wiąże się z predyspozycjami genetycznymi, czynnikami środowiskowymi oraz zaburzeniami układu odpornościowego. Postęp choroby może być również powiązany z nieprawidłowym żywieniem.
Stwardnienie rozsiane a predyspozycje genetyczne
Dziedziczenie to jeden z głównych czynników warunkujących stwardnienie rozsiane. Aż 25% przypadków SM jest związanych właśnie z predyspozycjami genetycznymi. Patogen stwardnienia rozsianego występować może nawet do trzeciego pokolenia. Znaczenia ma również obciążenie chorobami autoimmunologicznymi, które często występują wraz z SM, takimi jak cukrzyca typu 1 oraz choroby tarczycy.
Stwardnienie rozsiane a czynniki środowiskowe
Wpływ na zachorowanie na stwardnienie rozsiane mają również czynniki środowiskowe. Istotne znaczenie mają dieta, styl życia, odporność organizmu, a także narażenie na długotrwały stres i napięcie nerwowe.
Nie bez znaczenia są także czynniki geoklimatyczne. Największy odsetek zachorowań występuje w krajach wysokorozwiniętych, a na czele znajdują się państwa północnej Europy, Kanada i Stany Zjednoczone. Jest to efekt jakości środowiska, jedzenia, wody pitnej, gleby, w której są uprawiane rośliny jadalne, a także trybu życia mieszkańców tych obszarów.
Stwardnienie rozsiane – czynniki związane z odpornością
Wśród czynników mogących wpływać na zachorowanie na SM znajduje się również odporność organizmu, która powiązana jest z aspektami takimi jak:
- niedobór witaminy D,
- przebyte infekcje, w szczególności wirusa ospy wietrznej i półpaśca,
- tryb życia – przewlekły stres, nieodpowiednia dieta, spożywanie dużej ilości żywności przetworzonej, używki, narażenie na promieniowanie UV, stosowanie chemicznych środków czystości.
Stwardnienie rozsiane – diagnostyka
Diagnostyka stwardnienia rozsianego początkowo polega na przeprowadzeniu badań w celu wykluczenia innych stanów mogących powodować objawy podobne do SM. Należy przede wszystkim wykonać badanie krwi. Kolejnym krokiem jest wykonanie badań obrazujących ośrodkowy układ nerwowy – ogromne znaczenie ma w tym przypadku rezonans magnetyczny. Pozwala on na uzyskanie obrazu wskazującego ogniska demielinizacji w istocie białej mózgowia oraz na wykluczenie innych, potencjalnych przyczyn mogących skutkować podobnymi objawami do SM (np. guz mózgu). Wśród badań niezbędnych do postawienia diagnozy o stwardnieniu rozsianym znajdują się również badanie płynu mózgowo-rdzeniowego oraz badanie elektrofizjologiczne – badanie wzrokowych potencjałów wywołanych. Diagnoza jest stawiana na podstawie wykrytych odchyleń i jest ustalana w oparciu o tzw. kryteria McDonalda. Więcej na temat diagnostyki przeczytasz w naszym artykule: Jakie badania na stwardnienie rozsiane?
Leczenie stwardnienia rozsianego
Stwardnienie rozsiane jest chorobą, którą leczy się objawowo, ponieważ do tej pory nie udało się opracować skutecznej metody leczenia przyczyn choroby. Terapia polega zatem na łagodzeniu objawów oraz spowalnianiu postępowania choroby. Niezwykle ważne jest jednak wczesne rozpoznanie stwardnienia rozsianego, ponieważ odpowiednio wprowadzone leczenie może znaczącą zahamować progres choroby.
Leczenie stwardnienia rozsianego polega na podawaniu leków, które skracają czas trwania rzutu SM oraz łagodzą jego objawy. Leczenie może wyglądać następująco:
- Leczenie objawowe – polega na łagodzeniu uciążliwych objawów choroby.
- Leczenie immunomodulujące – zmniejsza liczbę rzutów, rozwój niepełnosprawności oraz ilość zmian demielinizacyjnych w mózgu.
- Leczenie rzutu choroby – w tym przypadku stosowane są głównie kortykosteroidy o działaniu przeciwzapalnym oraz leki immunopresyjne, przyczyniające się do cofnięcia się objawów choroby.
- Leczenie immunosupresyjne – stosowane je głównie w przypadku wtórnie postępującej postaci stwardnienia rozsianego lub w ciężkiej postaci rzutowo-remisyjnej choroby – leki tego typu posiadają bowiem liczne skutki uboczne.
Oprócz podawania leków w leczeniu stwardnienia rozsianego pomocna jest również rehabilitacja, wdrożenie zdrowego stylu życia, odpoczynek oraz odpowiednia dieta.
Stwardnienie rozsiane – rehabilitacja
Osoby cierpiące na stwardnienie rozsiane powinni korzystać z rehabilitacji, która jest niezwykle ważnym elementem terapii w SM. Pozwala on zachować sprawność, a także samodzielność przez możliwie najdłuższy czas. Rehabilitacja dobierana jest indywidualnie do potrzeb pacjenta, zaś same ćwiczenia wykonywane zarówno w czasie remisji, jak i zaostrzeń choroby. Zestawy ćwiczeń opracowane przez doświadczonego fizjoterapeutę powinny zawierać ćwiczenia oddechowe oraz rozciągające. Terapia polega również na wykonywaniu odpowiedniego masażu.