Zapalenie opon mózgowych to bardzo poważna i niebezpieczna choroba, która niesie ze sobą ryzyko wielu powikłań. Jest ona najczęściej wywoływana przez wirusy oraz bakterie, a niekiedy również grzyby i pasożyty. Objawy zapalenia opon mózgowych, do których zalicza się silne bóle głowy, gorączkę, światłowstręt czy sztywność karku powinny stanowić sygnał do niezwłocznej wizyty u lekarza. Jakie mogą być objawy, przyczyny oraz powikłania zapalenia opon mózgowych?
Zapalenie opon mózgowo–rdzeniowych – co to jest?
Zapalenie opon mózgowych to choroba, która dotyka przestrzeń podpajęczynówkową, opony miękkiej oraz przylegających tkanek mózgowia. Może ona zostać wywołana przez różnego rodzaju czynniki, stąd wyróżnia się kilka rodzajów choroby. Choć objawy zapalenie opon mózgowych są bardzo podobne, to leczenie zapalenia opon mózgowych jest zależne przede wszystkim od przyczyny choroby.
Zapalenie opon mózgowych – objawy
Zapalenie opon mózgowych objawia się nagle, a symptomy są podobne do przeziębienia lub grypy. Objawy zapalenia opon różnią się nieco w zależności od jego rodzaju. I tak wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych objawia się jako:
- ból głowy,
- gorączka,
- senność,
- nadwrażliwość na światło,
- nudności, wymioty,
- drgawki.
Bakteryjne zapalenie opon mózgowych również pojawia się nagle, jednak rozwija się bardzo szybko, a stan chorego w ciągu doby znacząco się pogarsza. Pierwszymi objawami są wysoka gorączka, sięgająca nawet 40 stopni C, ból głowy, nudności i wymioty, sztywność karku, a także objawy typowe dla zakażenia górnych dróg oddechowych – ból gardła, chrypka, kaszel. Szybki rozwój choroby sprawia, że mogą wystąpić objawy takie jak utrata przytomności, nadwrażliwość na bodźce oraz sepsa. Może również dojść do zapalenia mózgu.
Nieco inaczej przebiega grzybicze zapalenie opon mózgowych, w którym choroba postępuje wolniej, jednak znacznie częściej powoduje powikłanie, jakim jest wodogłowie. Z kolei pasożytnicze zapalenie opon mózgowych objawia się gorączką i bólem głowy, a jego efektem może być śpiączka, a nawet śmierć.
Oprócz gorączki, bólów głowy, objawów przypominających infekcje górnych dróg oddechowych, nudności, wymiotów, sztywności karku, światłowstrętem czy dreszczami, mogą pojawić się również objawy takie jak:
- senność,
- majaczenie,
- zaburzenia świadomości,
- niedowład, porażenie mięśni lub nerwów czaszkowych,
- problemy z artykulacją,
- upośledzenie mięśni,
- napady padaczkowe,
- objawy wegetatywne – ślinotok, przyspieszony rytm serca, hipotermia, hipertermia,
- przy bardzo burzliwym przebiegu choroby – ciężka posocznica z wielonarządową niewydolnością.
Zakażenie meningokokowe mogą z kolei wywołać objawy takie jak opryszczka wargi bądź skrzydełek nosa, wybroczyny, wylewy skórne.
Rodzaje zapalenia opon mózgowych
W zależności od czynników, które wywołały chorobę, wyróżnia się kilka rodzajów zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Są to:
- bakteryjne zapalenie opon mózgowych,
- wirusowe zapalenie opon mózgowych,
- grzybicze zapalenie opon mózgowych,
- pasożytnicze zapalenie opon mózgowych.
Dodatkowo w krajach rozwijających się pojawia się także gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (gruźlica ośrodkowego układu nerwowego), która wywołana jest przez prątki gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis).
Przyczyny zapalenia opon mózgowych
Zapalenie opon mózgowych może zostać wywołane przez wirusy, bakterie, grzyby i pasożyty.
Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest najczęściej wywoływane przez bakterie takie jak Streptococcus pneumoniae (około 50% zakażeń bakteryjnych), Neisseria menigitids, Haemophilus influenzae typ B oraz Listeria monocytogenes (bakteria wywołująca listeriozę), Borrelia burgdorferi (bakteria odpowiedzialna m.in. boreliozę) oraz Escherichia coli. Najbardziej niebezpieczne są zakażenia pneumokokowe, które cechuje najwyższa śmiertelność.
Wirusowe zapalenia opon mózgowo–rdzeniowych wywoływane są najczęściej rodziny Picornaviridae, rodzaju Enterovirus – wirus Coxackie i ECHO. Mogą one zostać również wywołane przez wirusy różyczki, świnki lub odry. Zapalenie opon mózgowych może wystąpić także jako powikłanie po chorobach takich jak grypa, zapalenie ucha środkowego czy zapalenie zatok.
Grzybicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych wywołane jest przez grzyby z rodzaju Candida oraz Cryptococcus. Z kolei pasożytnicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych powodują pasożyty z grupy Acantamoeba i Naegleria fowleri oraz pasożyty Toxoplasma gondii.
Zapalenie opon mózgowych może zostać także wywołane innymi czynnikami, do których zalicza się:
- nowotwory – białaczkę, nowotwory tkanki limfatycznej, guzy mózgu, przerzuty do mózgu,
- sarkoidozę,
- przyjmowanie niektórych leków np. metotreksatu,
- zatrucie ołowiem.
Diagnostyka zapalenia opon mózgowych
Pojawienie się objawów zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych powinno skutkować natychmiastowym kontaktem z lekarzem, ponieważ jest to choroba bardzo ciężka, niosąca duże ryzyko powikłań. Wymaga ona również hospitalizacji.
Rozpoznanie choroby następuje poprzez wykonanie badanie przedmiotowego i podmiotowego. Wywiad obejmuje informacje z zakresu infekcji przebytych w ostatnim czasie. Przeprowadzanie jest także badanie neurologiczne, w którym sprawdzane są charakterystyczne objawy oponowe (m.in. sztywność karku, objaw Kerniga, objaw Brudzińskiego) oraz badanie płynu mózgowo rdzeniowego. We wszystkich przypadkach zapalenia opon mózgowo rdzeniowych dochodzi do podwyższenia liczby komórek w płynie mózgowo-rdzeniowym. Pozostałe parametry wskazują z kolei na wstępne różnicowanie rodzaju drobnoustrojów, którymi została wywołana choroba np. zapalenia bakteryjne wyróżnia obniżony poziom glukozy oraz zwiększenie stężenia białka. W celu potwierdzenia diagnozy oraz identyfikacji drobnoustrojów wykonywany jest posiew krwi.
Powikłania zapalenia opon mózgowych
Zapalenie opon mózgowych, szczególnie w przypadku zakażeń o podłożu bakteryjnym oraz grzybiczym, może skutkować ciężkimi powikłaniami, do których zaliczane są:
- padaczka,
- wodogłowie,
- obrzęk mózgu,
- ropnie mózgu,
- niedowład,
- porażenie kończyn,
- zaburzenia mowy,
- zaburzenia osobowości,
- upośledzenie słuchu.
Wirusowe zapalenie opon mózgowych przebiega znacznie łagodniej i z reguły nie przebiega stosunkowo łagodnie. Należy również podkreślić, że część przypadków zakażenia o podłożu bakteryjnym, grzybiczym czy pasożytniczym kończy się śmiertelnie. Z tej przyczyny bardzo ważne jest podjęcie natychmiastowych działań i wdrożenie odpowiedniego leczenia.
Po przebyciu zapalenia opon mózgowo rdzeniowych, które skutkuje niepożądanymi powikłaniami takimi jak niedowład czy porażenie mięśni i kończyn, konieczne jest wdrożenie odpowiedniej rehabilitacji, która pomoże w odzyskaniu sprawności lub poprawie funkcjonowania.
Zapalenie opon mózgowych – leczenie
Zapalenie opon mózgowych wymaga podjęcia natychmiastowego leczenia w celu zminimalizowania ryzyka wystąpienia skutków niepożądanych. Leczenie zapalenie opon mózgowych zależne jest od jego przyczyn:
- Leczenie bakteryjnego zapalenia opon mózgowych – wdrażana jest antybiotykoterapia, zaś leczenie powinno przebiegać na oddziale chorób zakaźnych. W przypadku zakażenia meningokokami antybiotyki podawane są także osobom z bliskiego otoczenia w celu likwidacji meningokoków i eliminacji nosicielstwa (meningokoki mogą występować w jamie nosowo-gardłowej).
- Leczenie wirusowego zapalenia opon mózgowych – podawany jest lek przeciwwirusowy drogą dożylną, a także leki przeciwbólowe oraz przeciwgorączkowe. Konieczna jest, podobnie jak w przypadku zakażenia bakteryjnego, hospitalizacja pacjenta.
- Leczenie grzybiczego zapalenia opon mózgowych – podawane są leki przeciwgrzybicze.
- Leczenie pasożytniczego zakażenia opon mózgowo-rdzeniowych – pacjent otrzymuje nieco inne leki w przypadku zakażenia Acanthamoeba i Naegleria fowler (amfoterycyna B), a inne w przypadku Toxoplasma gondii (pirymetamina z sulfadiazyną lub spiramycyną).