Dziecięce porażenie mózgowe nie jest jedną chorobą, a zespołem wielu zaburzeń powstałych jako efekt uszkodzenia mózgu w okresie płodowym, w czasie porodu lub tuż po nim. W jakim momencie można zaobserwować pierwsze objawy mózgowego porażenia dziecięcego? Jakie są przyczyny wystąpienia zaburzeń? Oraz w jaki sposób prowadzona jest diagnostyka MPD oraz jego leczenie?
Mózgowe porażenie dziecięce – co to takiego?
Mózgowe porażenie dziecięce (MPD) jest grupą chorób, których wspólną cechą są zaburzenia ruchu oraz postawy wynikające z uszkodzenia mózgu w okresie płodowym, w czasie porodu lub bezpośrednio po nim. Wspólną cechą wszystkich postaci porażenia mózgowego dziecięcego jest to, że powstaje ono na skutek uszkodzenia tkanki mózgowej na etapie jej wczesnego rozwoju. W wyniku uszkodzenia, które ma charakter niepostępujący, dochodzi do nieprawidłowości w zakresie ruchowym oraz postawy.
Objawy w zależności od rodzaju choroby mogą mieć różny charakter oraz stopień nasilenia. Część dzieci może być niemal zupełnie samodzielna, podczas gdy inna grupa pacjentów wymagać będzie stałej opieki. Rozpoznania dokonuje się już na etapie niemowlęcym, gdy stwierdzone zostaje opóźnienie w zdobywaniu umiejętności typowym dla danego wieku np. siadania czy raczkowania. Porażenie mózgowe dziecięce powoduje konieczność systematycznej rehabilitacji nakierowane na łagodzenie negatywnych skutków schorzenia oraz ułatwienie codziennego funkcjonowania.
Mózgowe porażenie dziecięce – przyczyny
Przyczyny mózgowego porażenia dziecięcego mogą być różne. Mogą one powstać na etapie życia płodowego dziecka, w trakcie porodu lub po urodzeniu. Nie zawsze możliwe jest dokładne określenie, jaki czynnik spowodował chorobę, jednakże jego wpływ doprowadził do trwałej zmiany w tkance mózgowej, która nie może działać prawidłowo. W wyniku uszkodzenia np. włókien nerwowych odpowiedzialnych za prawidłowego chodzenie, funkcja ta zostaje nieodwracalnie zaburzona.
Do przyczyn dziecięcego porażenia mózgowego zaliczane są:
- niedotlenienie i niedokrwienie płodu w czasie ciąży oraz w trakcie porodu,
- zaawansowane wcześniactwo (dzieci urodzone przed 33 tygodniem ciąży),
- skrajnie niska masa urodzeniowa dziecka,
- przedłużający się czas porodu,
- zaburzenia genetyczne,
- malformacja mózgu (np. schizocefalia),
- zakłócenia w przebiegu ciąży (m.in. łożysko przodujące, krwotok przed porodem, przedwczesne pęknięcie błon płodowych),
- ciąża mnoga,
- ciężkie infekcje, zakażenie i zatrucie toksynami matki w okresie ciąży,
- wiek matki poniżej 16 lub powyżej 40 lat.
Rodzaje dziecięcego porażenia mózgowego
Mózgowym porażeniem dziecięcym określa się grupę chorób o podobnym podłożu, które jednak mogą przejawiać się w różny sposób. Wyróżnia się następujące postaci tego schorzenia:
- Diplegia spastyczna – zwiększone napięcie mięśniowe i niedowład wyłącznie w kończynach dolnych. W górnych kończynach brak objawów bądź objawy nasilone w niewielkim stopniu.
- Tetraplegia spastyczna (czterokończynowe porażenie mózgowe) – niedowład oraz wzmożone napięcie w kończynach górnych i dolnych, któremu często towarzyszy wiotkość szyi i tułowia. Tego rodzaju porażenie dziecięce wiąże się w większości przypadków z brakiem możliwości chodzenia.
- Spastyczny niedowład połowiczy (hemiplegia spastyczna) – niedowład w kończynie górnej i dolnej po jednej ze stron oraz wzmożone napięci mięśniowe. Dzieci z tego rodzaju MPD są w stanie chodzić, ale proces ten może być opóźniony w czasie.
- Dyskinetyczne porażenie mózgowe – głównym objawem są ruchy mimowolne (atetoza).
Wyróżnia się również podział ze względu na uszkodzenie kończyn:
- quadriplegia – uszkodzenie wszystkich czterech kończyn,
- paraplegia – wyłącznie dolne kończyny,
- monoplegia – jedna kończyna,
- hemiplegia – dwie kończyny po jednej stronie ciała,
- tripegia – uszkodzenie trzech kończyn.
Ze względu na miejsce uszkodzenia wyróżnia się także MPD mające postać pozapiramidową, móżdżkową oraz postać mieszaną.
Objawy mózgowego porażenia dziecięcego
W zależności od rodzaju MPD objawy choroby mogą być różne. Pierwsze objawy dotyczące ruchu pojawiają się już na etapie niemowlęcym i dotyczą nieprawidłowości w zakresie motorycznym. Dzieci mogą mieć trudności z siadaniem, chodzeniem, raczkowaniem, zmianą pozycji, a także jedzeniem, połykaniem czy mową. Objawami mogą być również zaburzenia wzroku, słuchu, mowy oraz innych zmysłów. Charakterystyczne są również problemy z napięciem mięśniowym, które może być wzmożone bądź obniżone. Objawami mózgowego porażenia dziecięcego są również: przykurcze stawów, skurcze mięśni (ciała oraz twarzy), nieprawidłowa postawa ciała, mimowolne odruchy, spastyczność mięśni, nadmierna wiotkość lub sztywność ciała czy apraksja (zaburzenie umiejętności wykonywania ruchów precyzyjnych). Objawem mogą być także drgawki oraz padaczka.
Dziecięce porażenie mózgowe objawia się różnie. W przypadku paraplegii spastycznej występuje wzmożone napięcie mięśniowe, zaś dzieci z tym zaburzeniem często chodzą na palcach lub na wąskiej podstawie. Tetraplegia spastyczna objawia się niedowładem kończyn wraz z napadami padaczkowymi, zaburzeniami mowy, upośledzeniem funkcji poznawczych. Z kolei rodzice dzieci z diskinetycznym porażeniem mózgowym zaobserwować mogą znaczne obniżenie napięcia mięśniowego.
W przypadku zaobserwowania niepokojących objawów u dziecka oraz braku zdobywania umiejętności na poziomie odpowiednim do danego wieku, należy niezwłocznie skonsultować się z pediatrą, neurologiem, fizjoterapeutą bądź innym specjalistą, który oceni objawy i skieruje pacjenta do dalszej diagnostyki.
Dziecięce porażenie mózgowe – diagnostyka
Mózgowe porażenie dziecięce diagnozowane jest przez lekarza neurologa dziecięcego na podstawie przeprowadzonego wywiadu, w którym zbierane są informacje z okresu ciąży, porodu oraz okresu poporodowego, a także z pierwszych miesięcy życia dziecka i przebiegu jego rozwoju oraz na podstawie badań neurologicznych. Wykonywane są badania obrazowe mózgu: USG przezciemiączkowe, rezonans magnetyczny oraz tomografia komputerowa. Pełne rozpoznanie choroby wymaga dokładnego rozpoznania i analizy danych, a także współpracy interdyscyplinarnej specjalistów z różnych dziedzin. Warto także podkreślić, że samo postawienie diagnozy mózgowego porażenia dziecięcego nie określa stopnia niepełnosprawności dziecka w przyszłości. Będzie ono zależne od wielu czynników, w tym od umiejscowienia i rozległości zaburzeń mózgowych, przebiegu rozwoju dziecka, ograniczeń ruchowych kończyn, a także od zastosowanej metody rehabilitacji.
Dziecięce porażenie mózgowe – leczenie i rehabilitacja
Leczenie mózgowego porażenia dziecięcego nie obejmuje jego przyczyn. Aktualnie żadna metoda chirurgiczna ani farmakologiczna nie jest wstanie odwrócić uszkodzenia tkanki mózgowej, która spowodowała powstanie MPD. Terapia ma na celu zapewnienie możliwie największej sprawności pacjenta, zmniejszanie bólu oraz polepszenie codziennego funkcjonowania. W tym celu konieczna jest holistyczna i interdyscyplinarna współpraca specjalistów.
Choć nie istnieje możliwość naprawienia uszkodzonych tkanek, podejmowane są działania, które mają zapewnić jak największą sprawność w zakresie, na jaki pozwala uszkodzenie mózgu w określonym przypadku. Efekty zastosowanego leczenia będą zależne nie tylko od samej metody rehabilitacji, lecz głównie od stopnia uszkodzenia funkcji mózgu. W leczeniu mózgowego porażenia dziecięcego wykorzystuje się m.in.:
- Rehabilitację, która stanowi podstawę terapii dzieci z MPD. Jej celem jest zachowanie sprawności i elastyczności mięśni, łagodzenie przykurczów oraz objawów spastyczności, zapobieganie deformacji stawów oraz dolegliwościom bólowym,
- Ćwiczenia komunikacyjne, które mają pomóc w usprawnieniu komunikacji pomiędzy dzieckiem a opiekunem oraz pacjentem. Wykorzystywana jest zarówno werbalna, jak i niewerbalna forma komunikacji (np. ustalanie kodów, pokazywanie znaków),
- Aplikowanie toksyny botulinowej, która niweluje sztywność mięśni i zmniejsza skutki przykurczów,
- Formy rehabilitacji takie jak metoda NDT-Bobath oraz metoda rehabilitacji ruchowej wg Voity, hydroterapia czy hipoterapia,
- Zaopatrzenie ortopedyczne (łuski, buty, wózki, siedziska, pionizatory),
- Dogoterapia, delfinoterapia,
- Zabiegi operacyjne z zakresu ortopedii.
Lista możliwych do zastosowania metod rehabilitacji jest bardzo długa. Bardzo ważne jest jednak, aby dziecko z MPD pozostawało pod opieką specjalistów, w tym również od fizjoterapii pediatrycznej, którzy umożliwią uzyskanie najlepszych efektów w zakresie sprawności i funkcjonowania pacjenta, a jednocześnie nie dopuszczą do nadmiernego przeciążenia dziecka zbyt dużą ilością pracy.